پدیده فلش بک (Flashback) چیست؟
فلش بک (Flashback) پدیدهای خطرناک در فرآیندهای جوشکاری گازسوختی مانند جوشکاری اکسیاستیلن است که در آن شعله بهجای اینکه بهسمت بیرون از نازل گسترش یابد، بهطور ناگهانی به داخل مشعل یا حتی به درون شیلنگ و کپسول بازمیگردد. این پدیده در اثر بازگشت شعله به علت فشار نادرست گاز، گرفتگی نازل یا عملکرد نادرست تجهیزات به وجود میآید و ممکن است منجر به انفجار و آتشسوزی شود.
علل ایجاد فلش بک
-
نسبت نادرست فشار گازها (مثلاً فشار اکسیژن بیش از حد یا فشار استیلن کمتر از حد)
-
انسداد در نازل یا مشعل
-
استفاده از تجهیزات فرسوده یا خراب
-
پسمکش شعله (Backfire) به دلیل جرقه ناگهانی یا تماس نازل با فلز
-
شیلنگهای آسیبدیده یا اتصال نادرست
انواع فلش بک در جوشکاری
فلش بکها از نظر شدت و محل بروز به انواع مختلف تقسیم میشوند:
1. فلش بک سطحی (Surface Flashback)
-
محدود به داخل مشعل یا سر نازل است.
-
اغلب صدای ترق مانند و خاموشی شعله را به همراه دارد.
-
اگر بهموقع خاموش شود، خطر خاصی ندارد.
2. فلش بک عمیق (Deep Flashback)
-
شعله به درون شیلنگ یا حتی تا سیلندر گاز بازمیگردد.
-
خطر بسیار بالایی دارد و ممکن است موجب انفجار شود.
-
اغلب با صدای سوت یا انفجار کوچک همراه است.
3. فلش بک لحظهای (Instant Flashback)
-
بهسرعت اتفاق میافتد و معمولاً قبل از رسیدن به شیلنگ خاموش میشود.
-
نشانهای از وجود مشکل در تنظیم فشار یا نازل است.
فلش بک ارستر چیست؟
برای مقابله با پدیده فلش بک، از تجهیزی به نام فلش بک ارستر (Flashback Arrestor) استفاده میشود. این وسیله بین مشعل و شیلنگ یا شیلنگ و رگلاتور نصب میگردد و از عبور شعله به سمت منبع گاز جلوگیری میکند. فلش بک ارستر معمولاً دارای ویژگیهایی مانند:
-
شیر یکطرفه گاز (Non-return valve)
-
صافی ضد شعله (Flame arrestor)
-
قطعکن خودکار در دمای بالا
استفاده از فلش بک ارستر در جوشکاری گازی یک الزام ایمنی محسوب میشود.
کاربرد فلش بک ارستر در جوشکاری
در جوشکاری و برشکاری با گاز، استفاده از فلش بک ارستر مزایای زیر را دارد:
-
جلوگیری از بازگشت شعله به مخزن گاز
-
محافظت از اپراتور در برابر انفجار و سوختگی
-
کاهش خطرات ایمنی در کارگاه
-
افزایش عمر تجهیزات
چگونه از فلش بک جلوگیری کنیم؟
برای جلوگیری از بروز فلش بک در جوشکاری اقدامات زیر ضروری است:
-
تنظیم صحیح فشار گازها بر اساس استاندارد
-
استفاده از فلش بک ارستر مناسب در هر دو مسیر گاز
-
تمیز نگهداشتن نازلها و شیلنگها
-
بررسی دورهای تجهیزات و اتصالات
-
عدم تماس مستقیم نازل با فلز داغ یا محل جوش
فلش بک چیست و اصلا برای چه مواردی باید استفاده کرد؟
در فرایند جوش و برش مواردی پیش میاد که باعث برگشت آتیش از داخل سرپیک جوش و یا برش به داخل شیلنگ و مخازن گاز رخ میدهد مواردی مانند چرب بودن دست و یا سرپیک و خرابی سرپیک،نشتی در قسمت سرپیک و غیره باعث میشود آتش به داخل شیلنگ کشیده شود فلش بک وسیله ای است که در سر راه گاز قرار میگیرد و در صورت برگشت آتش باعث میشود که گاز یا آتش در وسیله فلش بک استوپ کند و نگذارد آتش به داخل مخازن کشیده شود جنس این نوع فلش بک از برنج و استیل میباشد که بسیار ایمنی در فرایند جوش و برش میباشد فلش بک ها در نقاط مختلف وصل میشود.
✅ انواع فلش بک ارستر در جوشکاری
1. 🔹 فلش بک بین شیلنگی (Inline Flashback Arrestor)
ویژگیها:
-
بین دو سر شیلنگ جوشکاری نصب میشود.
-
در مسیر گاز، بین مشعل و رگلاتور قرار میگیرد.
-
کاربرد عمومی برای اکسیژن، استیلن، پروپان، هیدروژن و گازهای مشابه دارد.
مزایا:
-
نصب ساده و سریع بدون نیاز به تغییر ساختار مشعل یا رگلاتور.
-
قیمت اقتصادی و در دسترس.
-
قابلتعویض در سیستمهای موجود.
موارد مصرف:
-
کارگاههای جوشکاری سیار یا سبک
-
افرادی که نمیخواهند به رگلاتور یا مشعل دست بزنند
2. 🔹 فلش بک مانومتری (Regulator-mounted Flashback Arrestor)
ویژگیها:
-
روی خروجی رگلاتور یا مانومتر نصب میشود.
-
اولین خط محافظ در برابر بازگشت شعله به سمت کپسول گاز است.
مزایا:
-
ایمنی بالا و محافظت از کل سیستم تأمین گاز
-
برخی مدلها دارای قطعکن حرارتی هستند.
-
استاندارد در تجهیزات صنعتی و نیمهصنعتی
موارد مصرف:
-
کارخانهها و پروژههای صنعتی
-
محیطهایی با مصرف بالا یا گازهای قابل اشتعال خطرناک
3. 🔹 فلش بک سرپیکی (Torch-mounted Flashback Arrestor)
ویژگیها:
-
مستقیماً روی ورودی مشعل (پیک جوشکاری) نصب میشود.
-
سبک و جمعوجور طراحی شده است تا تعادل مشعل حفظ شود.
مزایا:
-
مانع بازگشت شعله به داخل مشعل
-
واکنش سریع در برابر شعله برگشتی
-
قابلاستفاده همراه با فلش بک مانومتری برای ایمنی مضاعف
موارد مصرف:
-
برشکاری دستی
-
مشعلهای هوا-گاز سبک
-
مصارف آزمایشگاهی یا کارگاهی
4. 🔹 فلش بک بینخطی (Line-mounted Flashback Arrestor)
ویژگیها:
-
در مسیر خطوط گاز صنعتی ثابت نصب میشود.
-
بین منبع مرکزی گاز و ایستگاههای کاری یا بین دو قطعه از سیستم لولهکشی قرار میگیرد.
مزایا:
-
مناسب برای سیستمهای توزیع گاز در مقیاس بزرگ (کارخانجات)
-
قابلیت نصب در تابلوهای گاز یا لولهکشی دائم
-
ایمنی کامل در خطوط گاز چند ایستگاهی
موارد مصرف:
-
سیستمهای مرکزی گاز در کارخانهها
-
لولهکشی گاز برای چند جوشکار یا چند ایستگاه کاری
🧩 مقایسه خلاصه انواع فلش بک ارستر
نوع فلش بک | محل نصب | مناسب برای | مزیت اصلی | محدودیتها |
---|---|---|---|---|
بین شیلنگی | وسط شیلنگ | استفاده عمومی | اقتصادی و ساده | نیاز به فضای بیشتر در شیلنگ |
مانومتری | روی رگلاتور | سیستم مرکزی | ایمنی بالا | قیمت بالاتر |
سرپیکی | روی مشعل | جوشکاری سبک | وزن کم، نصب آسان | مناسب برای شعلههای کم فشار |
بینخطی | خط لوله | کارخانهها | ایمنی صنعتی | نیاز به طراحی سیستم گاز |
🛠 پیشنهاد استفاده ترکیبی برای ایمنی کامل
در سیستمهای حرفهای یا صنعتی، معمولاً ترکیبی از فلش بک ارستر مانومتری + سرپیکی یا بینشیلنگی استفاده میشود تا ایمنی کامل برقرار باشد.
این روش، از بازگشت شعله هم در مسیر رفت و هم برگشت جلوگیری میکند.
📋 جمعبندی برندها و دستهبندی
برند | کشور سازنده | انواع مدلها |
---|---|---|
Harris | آمریکا | مانومتری، سرپیکی، صنعتی |
Victor (Honeywell) | آمریکا | مدل Flamebuster regulator FBR-1 و تورچ |
Uniweld | آمریکا | رنگبندی برای تورچ و رگلاتور |
Morris Precision | تایوان | سری H188/H288/H388 برای تورچ و رگلاتور |
Miller, Lincoln, ESAB… | آمریکا | ارائه لوازم جوش (شامل فلشبک نیز) |
ACE | ایتالیا | سرپیکی، بینشیلنگی، مانومتری |
WITT | آلمان | مدلهای E460-1 و RF53N |
YILDIZ | ترکیه | انواع مدلها در سه دستهبندی |
Dyer | ایران | بینشیلنگی، سرپیکی، ایرانی |
توان جم | ایران | برنجی، تا فشار ۱۰ بار |
Spectron | آلمان | صنعتی، برنجی/استنلساستیل |
Gloria/Eildiz | ترکیه/چین | بینشیلنگی استیلن |
در زمان وقوع فلشبک (Flashback) در جوشکاری، که به معنی بازگشت شعله یا آتش به درون شلنگ، مشعل یا سیلندر گاز است، اقدامات سریع و ایمنی بسیار حیاتی هستند. در ادامه اقدامات فوری و اصولی را شرح میدهم:
🚨 اقدامات فوری هنگام وقوع فلشبک:
✅ 1. بلافاصله شیر گاز را ببندید
-
سریعاً شیر سیلندر گاز (اکسیژن و گاز سوختنی مانند استیلن) را خاموش کنید.
-
اول گاز سوختنی را ببندید، سپس اکسیژن.
✅ 2. مشعل را کنار بگذارید
-
اگر مشعل هنوز در دست شماست، آن را روی سطح غیرقابل اشتعال قرار دهید (فلزی یا سیمانی).
✅ 3. افراد را از محل دور کنید
-
اگر احتمال ترکیدن شلنگ یا سیلندر وجود دارد، دیگران را سریعاً از محل دور کنید.
✅ 4. بررسی تجهیزات
-
دستگاه، مشعل، فلشبک ارستر، و شیلنگها را از نظر سوختگی یا آسیب بررسی کنید.
✅ 5. استفاده از کپسول آتشنشانی در صورت نیاز
-
اگر آتش به بیرون گسترش پیدا کرده باشد، با کپسول CO2 یا پودر خشک اطفا حریق انجام دهید.
⚙️ پس از مهار خطر، چه باید کرد؟
مرحله | اقدام |
---|---|
🔍 بررسی فلشبک ارستر | عملکرد آن را چک کنید. ممکن است نیاز به تعویض داشته باشد. |
🧪 آزمایش نشت | تمام شلنگها و اتصالات را از نظر نشتی گاز بررسی کنید. |
🧰 سرویس مشعل | دهانه مشعل را از نظر گرفتگی، سوختگی و فشار معکوس بررسی نمایید. |
🧯 بازآموزی اپراتور | علت خطا (مثلاً باز کردن شیر اشتباه یا مخلوط گاز خطرناک) را مرور و اصلاح کنید. |
🧠 چرا فلشبک رخ میدهد؟
برای جلوگیری از تکرار، دلایل احتمالی را بدانید:
دلیل | توضیح |
---|---|
🔧 گرفتگی نازل مشعل | باعث برگشت شعله به داخل میشود. |
⚠ فشار نادرست گازها | اختلاف فشار زیاد بین اکسیژن و سوخت. |
🔄 اختلاط زودهنگام گازها | در لوله یا مشعل مخلوط شدهاند (Mixing Before Tip). |
❌ نبود فلشبک ارستر | یا استفاده از فلشبک ارستر غیراستاندارد. |
🔥 باز کردن شیر گاز با ترتیب اشتباه | همیشه اول اکسیژن را باز و آخر ببندید. |
✅ تجهیزات پیشنهادی ایمنی:
تجهیزات | کاربرد |
---|---|
Flashback Arrestor | جلوگیری از برگشت شعله به شیلنگ/سیلندر |
Non-return Valve (شیر یکطرفه) | جلوگیری از ورود گاز به مسیر مخالف |
فشارسنج کالیبره | کنترل فشار ورودی و جلوگیری از فشار خطرناک |
در سیستمهای جوشکاری گاز، رنگ فلشبک ارسترها (Flashback Arrestors) معمولاً نشاندهنده نوع گاز مورد استفاده و محل نصب آنهاست. دو رنگ رایج و استاندارد بینالمللی که زیاد دیده میشوند عبارتاند از:
🔵 فلشبک آبی (Blue)
مخصوص: اکسیژن (O₂)
ویژگی | توضیح |
---|---|
🔧 کاربرد | در مسیر گاز اکسیژن قرار میگیرد |
🧪 جنس داخلی | مقاوم در برابر اکسید شدن و فشار بالا |
⚠ نکته ایمنی | حتماً از فلشبک مخصوص اکسیژن برای اکسیژن استفاده شود – سایر فلشبکها ممکن است در برابر اکسیداسیون آسیبپذیر باشند |
🧩 محل نصب | روی مشعل، مانومتر یا شیلنگ مخصوص اکسیژن |
✅ رنگ استاندارد بینالمللی | آبی یا نقرهای آبی |
🔴 فلشبک قرمز (Red)
مخصوص: گاز سوختنی (استیلن، پروپان، LPG، هیدروژن)
ویژگی | توضیح |
---|---|
🔧 کاربرد | در مسیر گازهای قابل اشتعال مانند استیلن، پروپان، LPG، متان، هیدروژن قرار میگیرد |
🧪 جنس داخلی | مقاوم در برابر شعلههای برگشتی و دمای بالا |
⚠ نکته ایمنی | هر گاز سوختنی نیاز به فلشبک مخصوص به خود دارد – استفاده اشتباه ممکن است باعث نقص عملکرد شود |
🧩 محل نصب | روی مشعل یا مانومتر مربوط به گاز سوختنی |
✅ رنگ استاندارد بینالمللی | قرمز (برخی برندها نارنجی یا زرشکی تیره هم دارند) |
❌ استفاده اشتباه چه خطری دارد؟
اشتباه | نتیجه |
---|---|
استفاده از فلشبک قرمز برای اکسیژن | احتمال آتشسوزی داخلی و خرابی سریع بهخاطر اکسیداسیون بالا |
استفاده از فلشبک آبی برای گاز سوختنی | احتمال عبور شعله و عمل نکردن مؤثر در برگشت شعله |
🔐 توصیه ایمنی:
-
همیشه به رنگ و برچسب روی فلشبک ارستر دقت کنید.
-
اکثر برندهای استاندارد، علاوه بر رنگ، نام گاز را روی فلز بدنه حک میکنند یا روی لیبل مینویسند.